ADURTZA. Gora 6. maila!: iraila 2015

2015(e)ko irailaren 29(a), asteartea

BARNEKO ERAGILEAK 3 : Lurrikarak eta itsasikarak

LURRIKARAK EDO SEISMOAK:

Lurraren barruko aldean sortutako mugimenduen ondorioz, lurrazalean gertatzen diren mugimendu edo dardarak lurrikarak edo seismoak dira.

Plaken arteko talken eraginez sortu eta uhin sismikoen bitartez zabaltzen dira.

Lurrikara sortu den tokiari (lur barnean) hipozentroa deitzen zaio eta hipozentrotik gertuen dagoen lurrazaleko tokiari epizentroa deitzen zaio.

Batzuk oharkabean pasatzen dira eta sismografoen bidez baino ez dira sumatzen. Beste batzuk, ordea, izugarriak dira eta kalte handiak eragiten dituzte.

ITSASIKARAK ETA TSUNAMIAK:

Itsasikarak itsaspean (itsasoaren azpialdean) gertatzen diren lurrikarak dira.

Itsasikarek olatu erraldoiak eragiten dituzte eta olatu hauek tsunamiak deitzen dira.

Tsunamiaren sorrera

Tsunamiek suntsidura handiak eragiten dituzte

http://www.txanela.net/guneak/0007/e/0327/0265/f/538/lurrikarak_nagusia.swf

SISMOGRAFOA: Lurrikarak erregistratzeko eta neurtzeko tresna da.

Lurrikarak neurtzeko RICHTER eskala erabiltzen da.

Richter eskala:

3,5 arteko lurrikara: ia ez da nabaritzen.

3,5-5,4 lurrikara: nabaritzen da baina ez du kalterik eragiten.

5,5-6,0 lurrikara: kalte arinak eragiten ditu.

6,1-6,9 lurrikara: kalte larriak eragiten ditu.

7,0-7,9 lurrikara: lurrikara handia, kalte oso handiak.

8,0tik gora: suntsidura handia eragiten du.

Sismografo eramangarria

Lurrikara baten sismograma

2015(e)ko irailaren 28(a), astelehena

BARNEKO ERAGILEAK 2 : Sumendiak

SUMENDIAK:

Irekigune bat duten mendiak dira. Irekigunetik magma ateratzen denean, sumendiak erupzioa izaten du. Mantuko magma (harri likidoak eta oso-oso beroak) tximiniatik igotzen da eta kraterretik, sumendiaren ahotik, ateratzen da.

Kraterraren inguruan dauden materialek konoa osatzen dute eta kanporatzen den magmak, laba izena du. Laba hozten denean gogortu egiten da eta magma harriak sortzen dira.

http://webgunea.ikastola.net/txanela_6/sumendiak/sumendiak_sarrera.swf

BARNEKO ERAGILEAK 1: tolesturak eta failak

TOLESTURAK ETA FAILAK:

Lur planetak plaka kontinentalak ditu. Bi plakek talka egiten dutenean (elkar jotzen dutenean) mendikateak sortzen dira.

Talka horren ondorioz bi fenomeno ezberdin bereizten ditugu:

Tolesturak: Plaka kontinentalak talka egitean, batzuetan, lurra tolesten da hautsi gabe. Horren ondorioz, lurra goratu egiten da. Modu horretan sortu dira munduko mendikate altuenak: Himalaia, Andeak, Alpeak… .